لیتارژ و کاربردهای آن در صنایع
لیتارژ (Litharge) نوعی ماده معدنی است که عمدتاً برای ساخت تثبیت کننده های سرب ، سفال ، رنگ ، جوهر و لعاب ظروف استفاده می شود.
مونوکسید سرب، یک ترکیب شیمیایی خاص است که به طور دیگر با نام‌های اکسید سرب، اکسید سرب زرد و Plumbous Oxide نیز شناخته می‌شود. این ماده در شکل پودری موجود است و به رنگ‌های قرمز یا زرد متغیر است. خاکی و بی‌بو بوده و در وضعیت جامد قرار دارد، اما در آب نامحلول است.
شناخته‌شدن به عنوان مونوکسید سرب در واقع به معنای استفاده از نام تخصصی‌تری از این ترکیب شیمیایی است. در معمول مورد استفاده، مردم این ترکیب را مونوکسید سرب نامیده و از آن به عنوان منبع اکسیژن در فرآیندهای شیمیایی و صنعتی استفاده می‌کنند. این ماده دارای درجه سختی ۲ است و در مقابل اسیدها و بازها قابل حل شدن است. به عنوان یک نکته مهم، باید توجه داشت که مونوکسید سرب برای انسان سمی است و باید با احتیاط مورد استفاده قرار گیرد.
از لحاظ کاربردی، این ترکیب در تصفیه نقره نیز نقش دارد. زمانی که در فرآیند تصفیه نقره از این ترکیب استفاده می‌شود، به آن لیتارژ یا ماسیکوت نیز می‌گویند. اگر این ترکیب در وضعیت متبلور نشده باشد، ماسیکوت نامیده می‌شود. اما پس از ذوب و سرد شدن و تشکیل کریستال‌ها، به آن لیتارژ می‌گویند.
نام شیمیایی “لیتارژ” از کلمات لاتین “Lithargyrus” گرفته شده است. این واژه از ترکیب دو کلمه “لیتوس” به معنای “سنگ” و “آرگوروس” به معنای “نقره” تشکیل شده است. این تسمه نشان‌دهنده معنای واقعی لیتارژ است که به معنای مواد معدنی باقی‌مانده پس از تصفیه نقره می‌باشد.
روش تولید لیتارژ در صنایع
لیتارژ یک ماده معدنی ثانویه است که از اکسیداسیون سنگ معدن گالن (galena ores) به وجود می‌آید. این فرآیند باعث تشکیل یک پوشش با ساختار کریستالی چهارضلعی می‌شود. اجزای شیمیایی لیتارژ به آن بافت نرم و چربی می‌بخشد و دارای گرانش خاصی بین ۹٫۱۴ تا ۹٫۳۵ است.
همچنین، می‌توان اکسید سرب را با گرم کردن فلز سرب تولید کرد. دمای مورد نیاز برای این فرآیند حدود ۶۰۰ درجه سانتی‌گراد است. در این فرآیند، ابتدا سرب مذاب با پمپاژ هوا تماس می‌یابد که باعث اکسیداسیون ماده معدنی می‌شود. سپس ماده اکسیده شده از بالای سطح سرب مذاب به داخل یک ظرف دیگر ریخته می‌شود. در این محیط، ماده معدنی به صورت پودر سخت متمایل به فرم کریستالی تبدیل می‌شود.
لیتارژ ابتدا به عنوان پلی‌مورف ماسیکوت (massicot) شناخته شد و پس از گذشت زمان، در سال ۱۹۱۷ به عنوان یک ماده معدنی جدید شناخته و تایید شد. این ترکیب شیمیایی به دلیل خواص منحصربه‌فرد و کاربردهای مختلفش، در صنایع مختلف از جمله شیشه‌سازی، کامپوزیت‌ها و پوشش‌های حفاظتی به کار می‌رود.
کاربردهای لیتارژ:
این پودر زرد رنگ که محصول جانبی اکسیداسیون سنگ گالن می باشد ، مزایا و کاربردهای متعددی در محصولات صنعتی و صنایع مختلف دارد.
کاربرد لیتارژ در نقاشی:
از اکسید سرب در تهیه و تولید داخلی رنگ های مختلف نظیر رنگ روغن استفاده می شود. زیرا خاصیت خشک کنندگی بسیار خوبی دارد.
اکسید سرب در پزشکی:
از آنجایی که اکسید سرب خاصیت ضدعفونی کنندگی دارد، به همین علت از آن در پزشکی برای شست و شو و ضدعفونی کردن وسایل و تجهیزات پزشکی استفاده می شود.
کاربرد لیتارژ در کوزه گری:
در کوزه گری از اکسید سرب به منظور تهیه لعاب بر روی لوازم سفالی استفاده می شود که علاقه مندان بسیاری را به خود جذب کرده است.
اکسید سربدر لوازم خودرو:
یکی از کاربردهای اصلی اکسید سرب در تهیه و تولید باتری خودرو می باشد. در واقع می توان به منظور تولید باتری های اسیدی سربی استفاده کرد.
خطرات مربوط به لیتارژ و اقدامات احتیاطی مرتبط با آن چیست ؟
این ماده شیمیایی سمی است و اگر استنشاق و یا خورده شود می تواند باعث ایجاد مسمومیت حاد در فرد شود. این ماده شیمیایی یک تراتوژن یا سرطان زا و مشکوک به موتاژن ( mutagen ) است. در صورت تماس با پوست نیز ممکن است باعث سوزش یا حتی زخم شدن پوست در ناحیه تماس شود. همیشه به یاد داشته باشید ، در هنگام استفاده از این ماده شیمیایی از تجهیزات مراقبتی مانند عینک ، دستکش و محافظ استفاده کنید.
در صورت تماس با چشم ها بلافاصله با آب مقطر و پاکیزه چشم خود را شست و شو دهید و در صورت پوشیدن لنزهای چشمی ، سریعا آنها را از چشم خود بردارید.
در صورت تماس با پوست بلافاصله محل برخورد این ماده شیمیایی را با آب و صابون به خوبی بشویید و در صورت استنشاق یا بلع، ابتدا مصدوم را به فضای باز و هوای تازه منتقل کرده و سپس به دنبال مراقبت های پزشکی برای مصدوم باشید.
عوارض و خطرات قرار گرفتن در معرض سرب
سرب همچنین می تواند ، عوارض جانبی خطرناکی برای انسان ایجاد کند این عوارض جانبی عبارتند از :
- اختلال در بیوسنتز هموگلوبین و کم خونی
- افزایش فشار خون
- آسیب به کلیه ها
- سقط جنین
- اختلال در سیستم عصبی
- آسیب مغزی
- کاهش باروری مردان از طریق آسیب به اسپرم ها
- کاهش توانایی یادگیری کودکان
- اختلالات رفتاری کودکان مانند پرخاشگری ، رفتارهای تکانشی و بیش فعالی
همچنین لازم به ذکر است که سرب می تواند از طریق جفت مادر ، وارد بدن جنین شود. به همین دلیل می تواند ، باعث بروز آسیب های جدی به سیستم عصبی و مغز جنین قبل از تولد شود.
موفقیت در زندگی وابسته به داشتن اطلاعات ارزشمند از علم روز است.